ივანე IV

ივანე IV მრისხანე (25. VIII. 1530, სოფ. კოლომენსკოე, – 18. III. 1584, მოსკოვი), მოსკოვის დიდი მთავარი 1533-იდან, პირველი რუსი მეფე (1547-იდან) რიურიკოვიჩების დი­ნასტიიდან.

თვითმპყრობელობის გაძლიერებისა და სა­ხელ­მწი­ფოს ცენტრალიზაციის განმტკიცების მიზნით გაატარა მთელი რიგი რეფორმები (1549–60). მის საგარეო პოლიტიკაში მნიშვ­ნე­ლო­ვა­ნი ადგილი ეკავა კავკასიასთან (განსაკუთრებით ყაბარდოსთან) ურთიერთობას.

1557 მოსკოვში ჩასული ყაბარდოელი ელჩები რუს. მთავრობას მოახსენებდნენ, რომ მათთან ერთად „ერთი ფიცითა და პირობით არიან შეკრულნი ივერი­ის მთავარი და ივერიის მთელი ქვეყანა" და ქართველებიც ითხოვდნენ რუსეთის მფარველობასა და დახმარებას.

ი. IV-ის მეფობის დროს წამოიჭრა კა­ხე­თის საკითხი – 1563 კა­ხე­თის მეფე ლევანმა ელჩები გაგზავნა მასთან. რუსეთის მთავრობა დახმა­რებას შეჰპირდა ქართველ ელჩებს და გამოგზავნა რუსთა რაზმი. 1567 კავკასიაში თავისი პოზიციების განმტკიცების მიზნით ი. IV-მ მდ-ების – თერგისა და სუნჯის შესართავთან ციხე ააგებინა.

თურქეთ-ყირიმის პროტესტის გამო კა­ხე­თის მეფე იძულებული გახდა დაეთხოვა რუსთა რაზმი. ამის შემდეგ რუსეთმა თერგის ციხე დაანგრია. ამრიგად, კახეთ-რუსეთის პოლიტ. ურთიერთობა ისევ შეწყდა.

ლიტ.: ბერძენიშვილი ნ., რუსეთ-სა­ქარ­თვე­ლოს ურთიერთობის ისტორიიდან XVI–XVII სს. მიჯნაზე, «მასალები სა­ქარ­თვე­ლოსა და კავკასიის ისტორიისათვის», 1944, ნაკვ. 1; ცინცაძე ი., ძიებანი რუსეთ-სა­ქართვე­ლოს ურთიერთობის ისტორიიდან (X–XVI სს.), თბ., 1956; სა­ქარ­თვე­ლოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. 4, თბ., 1973.

ნ. ნაკაშიძე