იოანე დამასკელი

იოანე დამასკელი [Iōannēs Damas­kēnos (დაახლ. 675, დამასკი, – 753)], ბიზანტიელი ღვთისმეტყველი, ფილოსოფოსი და მწერალი. იგი ითვლება ქრისტ. აზროვნების ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან წარმომადგენლად. კარგად იცნობდა ანტიკური ხანის ბერძნულ ფილოსოფიას და თავის ნაშრომებში მის ქრისტიანულ ინტერპრეტაციასა და ტრანსფორმაციას ახდენდა. ი. დ. კარგად აცნობიერებდა არისტოტელეს ლოგიკის მნიშვ­ნელობას ერეტიკოსთა წინააღმდეგ ბრძო­ლის საქმეში. ამის ნათელი მაგალითია მისი მთავარი ნა­შრო­მი „ცოდნის წყა­რო", რ-იც სამი ნაწილისგან შედგება: პირველი ნაწილი („ფილოსოფიური თავები") ფილოს. გამოკვლევებს მოიცავს და მისი მიზანი ქრისტ. ფილოსოფიის კატეგორიათმო­ძღვრე­ბის გადმოცემაა. ფილოს. ისტორიაში ეს ნაწილი "დიალექტიკის" სახელწოდებით შევიდა; მეორე ნაწილში („წვალებათათჳს") ი. დ. ერესებს აღწერს და ერეტიკოსთა (ნესტორიანელები, მონოფიზიტები, მანიქეველები და ა. შ.) წინააღმდეგ იბრძვის; მესამე ნაწილი ("გარდამოცემაჲ") მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნით გადმოცემას ეძღვნება. აქ ი. დ. ისეთი ამაღლებული საკითხების შე­სა­ხებ მსჯე­ლობს, როგორიცაა ღმერთი, სამყაროს წარმოშობა, ანგელოზები, ადამიანი და ბუნება. ამავე კონტექსტში იგი საეკლ. კანონებსაც განმარტავს.

ი. დ. იმ ბიზანტ. მოაზროვნეთა რიცხვს მიეკუთვნება, რ-ებმაც საქარ­თვე­ლო­ში დიდი აღიარება მოიპოვეს. მისი „ცოდნის წყა­რო" (კერძოდ კი, ამ ნა­შრო­მის პირველი და მესამე ნაწილები) შუა საუკუნეებში ორჯერ ითარგმნა ქართულ ენაზე ეფრემ მცირისა და არსენ იყალთოელის მიერ. არსებობდა „ცოდნის წყა­როს" პირველი ნაწილის („დიალექტიკა") სამი ქართული თარგმანი (ექვთიმე ათონელის, ეფრემ მცირისა და არსენ იყალთოელისა). შუა საუკუნეების ქართულსა და კავკასიურ აზროვნებაში განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა „დიალექტიკას", რ-იც არსენ იყალთოელის ქართ. თარგმანიდან XIII ს-ში სომხ. ენაზე თარგმნა სომეხმა ბერმა სიმეონ პღინძაჰანეციმ.

ქართ. ენაზე, გარდა „ცოდნის წყა­როსი", თარგმნილია ი. დ-ის სხვა თხზუ­ლებებიც. არსენ იყალთოელის მიერ შედგენილი „დოგმატიკონი" მოიცავს ი. დ-ის სხვა ქრისტოლოგიურ ნაშრომებსაც, კერძოდ – მის პოლემიკურ და დოგმატურ თხზუ­ლებებს.

ი. დ-ის თეორიული ნააზრევი შუა საუკუნეების ქართ. ქრისტ. ფილოსოფიის ფორმირების პროცესში მთავარ როლს თამაშობდა. ამ პერიოდის ­ქართვ. სწავლულები მისი შემოქმედების ეფექტური გამოყენების წყალობით ცდილობდნენ წარმართ ფილოსოფოსთა სწავლებების უარყოფას. ი. დ-ის დარად, ეფრემ მცი­რე ფილოსოფიის ად­გილსა და დანიშნულებას ღვთისმეტყველების მსახურებაში ხედავდა. ეფრემმა ი. დ-ის „დიალექტიკის" თავისსავე თარგმანს დაურთო წინასიტყვაობა, რ-შიც იგი ამ წამოწყებას შემდეგნაირად ამართლებს და ასაბუთებს ­– ეს მეცნიერება იმისთვისაა საჭირო, რომ ჭეშმარიტი ღვთისმეტყველება იქნეს და­ცუ­ლი. როგორც ვენახს სჭირდება ღობე დასაცავად, ასევე სჭირდება საეკლ. მოძღვრებებს „საფილასოფოსოჲ სწავლაჲ". ფილოსოფიურად განათლებული მორწმუნე იოლად შეძლებს მოწინააღმდეგის (ანუ ურწმუნოს) განიარაღებას: „ამათ მიერ წინააღუდგებოდინ შვილნი ეკლესიისანი გარეშეთა მათ ფილოსოფოსთა და მათითავე ისრითა განჰგუმერდენ მათ".

აღსანიშნავია, რომ ი. დ-ის თხზუ­ლე­ბათა შემცველ ხელნა­წერებ­ში გამოთქმული შეხედულებები ასახულია არა მარტო შუა საუკუნეების მეცნიერთა, არამედ ახალი დროის ფილოსოფოსთა შრომებშიც. სა­ქარ­თვე­ლო­ში მის დიდ ავტორიტეტზე მეტყველებს. ქართველმა მეცნიერებმა მისი შემოქმედების სხვა­და­სხვა ასპექტები საფუძვლიანად შეისწავლეს. ი. დ-ის ქრისტოლოგიურ სწავლებას ეძღვნება შ. ნუცუბიძის, მ. გოგიბერიძის, გ. თევზაძის, მ. რაფავას, ე. ჭელიძის, თ. ირემაძის და სხვათა ნაშრომები.

თხზ.: დიალექტიკა, თბ., 1976; მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნითი გადმოცემა, თბ., 2000.

ლიტ.: თ ე ვ ზ ა ძ ე  გ., შუა საუკუნეების ფილოსოფიის ისტორია, თბ., 1996; ი რ ე მ ა ძ ე  თ., ფილოსოფია ეპოქათა და კულტურათა გზაგასაყარზე, თბ., 2013; ხიდაშელი შ., ქართული ფილოსოფიის ისტორია, თბ., 1988.

თ. ირემაძე