«იოვანე ოქროპირის ცხოვრების» ადრეული ქართული ხელნაწერი

ბერ­ძ­ნულ ენა­ზე სხვა­და­სხვა ავ­ტორ­თა მი­ერ შექ­მ­ნი­ლია იო­ა­ნე ოქ­რო­პი­რის ცხოვ­რე­ბა-მო­ქა­ლა­ქეო­ბის ამ­სახ­ვე­ლი არა­ერ­თი თხზულე­ბა. მათ­გან ყვე­ლა­ზე ცნო­ბი­ლია VII ს. მო­ღვა­წის – გი­ორ­გი ალექსან­დ­რი­ე­ლის `იო­ვა­ნე ოქ­რო­პირის ცხოვ­რე­ბა~, რ-იც სხვა­და­სხვა ქრისტიანი ხალ­ხის ენა­ზე ითარ­გმ­ნა. ქარ­თ­ვე­ლე­ბიც და­ინ­ტე­რე­სე­ბულან ამ თხზუ­ლე­ბით და უთარ­გ­მნი­ათ მი­სი კი­მე­ნუ­რი და მე­ტაფ­რასუ­ლი რე­დაქ­ცი­ე­ბი. მე­ტაფ­რა­სუ­ლი რე­დაქ­ცია ორ­ჯე­რაა თარ­გ­მ­ნი­ლი თე­ო­ფი­ლე ხუ­ცეს­მო­ნა­ზვ­ნი­სა (ათ. 36, XI ს­.) და ეფ­რემ მცი­რის მიერ (384, XI–XII ს­ს.­). ქარ­თ­ვე­ლებს ქართ. კი­მე­ნუ­რი და ეფ­რემ მცირის მიერ თარ­გ­მ­ნი­ლი მე­ტაფ­რასუ­ლი რე­დაქ­ცი­ე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე თა­ვა­დაც შე­უქ­მ­ნი­ათ ახ. კომ­პილა­ციუ­რი რე­დაქ­ცია (A 188, XIII). სა­ქარ­თვე­ლო­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი პო­პუ­ლა­რო­ბით სარ­გებ­ლობ­და კი­­ მე­ნუ­რი რე­დაქ­ცია, რა­საც მოწ­მობს მი­სი შემ­ც­ვე­ლი ხელ­ნა­წე­რე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა და მა­თი ქრო­ნო­ლ. ჩარ­ჩო­ე­ბი (X–XIX სს.). კი­მე­ნუ­რი რე­დაქ­ცი­ის ხელ­ნა­წერ­თა­გან ერთერ­თი უძ­ველესი ქართ. თა­რი­ღი­ანი ხელ­ნა­წე­რია H. 2124. მას ერთ­ვის გა­დამ­წე­რი­სა და მომ­გე­ბ­ლის ან­დერ­ძე­ბი, რ-ებ­შიც არის ზუს­ტი ცნო­ბე­ბი ამ ხელ­ნა­წე­რის შე­ქმნის შე­სა­ხებ (256ვ – 157რ). იგი გა­დაუწე­რი­ათ 968 პა­ლეს­ტი­ნა­ში, ხარი­ტო­ნის ლავ­რა­ში. გა­დამ­წე­რია ივა­ნე სა­ფა­რე­ლი, მომ­გე­ბე­ლი – სინას მთის მკვიდ­რი, ხუ­ცე­სი მი­ქა­ელ ფა­ნას­კერ­ტე­ლი, რ-­საც ხელ­ნა­წე­რი სი­ნას მთის­თ­ვის შე­უ­წი­რავს, საიდანაც იგი ჩა­მო­უტა­ნია პ. უს­პენ­სკის, შემ­დე­გ კი მის სხვა ხელ­ნა­წერებ­თან ერ­თ­ად პე­ტერ­ბურ­გ­ის საჯა­რო ბ-კის სა­კუთ­რე­ბა გამხ­და­რა. იქ ხელნაწერს გა­უ­კეთ­და ახ. ყდა და გა­ტარ­და ნომ­რით H⋅C⋅13. 1923 იგი სხვა ქართ. ნუს­ხებ­თან ერ­თ­ად ჩა­მო­იტა­ნეს სა­ქარ­თვე­ლო­ში და გადა­სცეს სა­ქართვ. სა­ხელმწ. მუ­ზეუმს. და­ცუ­ლია ხელ­ნა­წ. ეროვნულ ცენტრში, შე­ი­ცავს 258 ფურ­ცელს. მი­სი ზო­მაა 16 × 13; ნა­წე­რია ეტრატ­ზე კა­ლიგ­რა­ფი­უ­ლი ნუს­ხურით. სა­ზე­დაო ას­ოე­ბი მხატ­ვ­რულა­დაა გა­ფორ­მე­ბუ­ლი. 1 ვ-ზე იო­ვა­ნე ოქ­რო­პი­რის გა­მო­სა­ხუ­ლებაა მთე­ლი ტა­ნით, რ-­საც ახ­ლავს მთავ­რუ­ლი ასო­ე­ბით შეს­რუ­ლებუ­ლი და­ქა­რაგ­მე­ბუ­ლი წარ­წე­რა: "წმი­დაო იო­ვა­ნე, შე­იწ­ყა­ლე გიორ­გი". 258რ-ზე არა­ბ. მი­ნა­წე­რია: "დავ­თა­რი, რო­მელ­შიც არის იო­ვანე ოქ­რო­პი­რის ამ­ბა­ვი. წყე­უ­ლიმც იყოს ის, ვინც გა­ი­ტა­ნს მას სი­ნას მთი­დან". ყდა ხი­საა, გა­დაკ­რუ­ლი აქვს მოყა­ვის­ფ­რო ტყა­ვი. ყდის ზედა ფრთა­ზე ამოტ­ვიფ­რუ­ლია მოოქ­რუ­ლი ჯვრის გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბა, ქვე­და ფრთა­ზე – ბარ­ძი­მი.

ხელ­ნა­წერ­ში და­ცუ­ლი იო­ვა­ნე ოქ­რო­პი­რის ცხოვ­რე­ბის ქართ. ვერსი­ის ტექ­ს­ტი სა­ინ­ტე­რე­სოა ენობრი­ვი თვალ­სა­ზრი­სით. იგი თარ­გ­მნი­ლია ბერ­ძ­ნუ­ლი­დან, რ-ის და­მამტ­კი­ცე­ბე­ლი სხვა­და­სხვა ხა­სი­ა­თის ჩვე­ნე­ბე­ბი მას­ში საკ­მა­ოდ მრავ­ლადაა. მაგ­რამ ტექ­ს­ტ­ში არა­ბ. ენის ზე­პი­რი გავ­ლე­ნის კვა­ლიც შე­ი­ნიშნე­ბა, რაც ვლინ­დე­ბა ზო­გი­ერ­თი სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლის არა­ბი­ზე­ბუ­ლი ფორ­მით ხმა­რე­ბა­სა და რამ­დე­ნი­მე შემ­თ­ხ­ვე­ვა­ში – ­ს­ი­ნ­ტაქ­ს­შიც. მსგავსი ვი­თა­რე­ბა პა­ლეს­ტი­ნა­ში ბერ­ძნუ­ლი­დან თარ­გ­მ­ნილ სხვა ძეგ­ლებშიც გვხვდე­ბა, მა­გ., ნი­კო­დი­მო­სის სა­ხა­რე­ბა­ში. ეს აიხ­ს­ნე­ბა იმ არაბულ­ე­ნო­ვა­ნი გა­რე­მო­თი, რ-იც არსე­ბობ­და VIII–X სს-­ში პა­ლეს­ტი­ნასა და მის ცნო­ბილ ინ­ტერ­ნა­ცი­ონა­ლურ სკრი­პ­ტო­რი­უ­მებ­ში, სა­დაც ქარ­თ­ვე­ლე­ბი მოღ­ვა­წე­ობ­დ­ნენ და სა­დაც ინ­ტენ­სი­უ­რად ვი­თარ­დე­ბოდა არა­ბ. ქრისტ. ­ლი­ტ-­რა. ქართ. ვერ­სია სა­ინ­ტე­რე­სო ჩანს იო­ვა­ნე ოქ­რო­პი­რის ­ბერძნ. ჰა­გი­ოგ­რა­ფიუ­ლი დო­სი­ეს შეს­წავ­ლის თვალსაზ­რი­სი­თაც, ვი­ნა­ი­დან სა­ფიქ­რებე­ლია, რომ ­ქართვ. მთარ­გ­მ­ნელ­მა გა­მო­ი­ყე­ნა გი­ორ­გი ალექ­სან­დ­რიე­ლი­სე­უ­ლი `იო­ვა­ნე ოქ­რო­პი­რის ცხოვ­რე­ბის~ არა დღე­ი­სათ­ვის ცნო­ბი­ლი გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ­ბერძნ. ტექ­ს­ტი, არა­მედ მის­გან რამ­დე­ნადმე გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სხვა ტექ­ს­ტი.

ლიტ.: ა ბ უ ­ლ ა ­ძ ე ი., ქარ­თუ­ლი წიგნე­ბი იო­ა­ნე ოქ­რო­პი­რის ცხოვ­რე­ბი­სა და მი­სი გა­მო­ძა­ხი­ლი ძველქარ­თულ მწერლო­ბა­ში, შრო­მე­ბი, III, თბ., 1982; ი მ ­ ნ ა ი ­შ ვ ი ­ლ ი ი., ათა­სი წლის ქარ­თუ­ლი წიგ­ნი, გაზ. «თბი­ლი­სი», 1968, 28. XII; `იო­ვა­ნე ოქ­რო­პი­რის ცხოვ­რე­ბის~ ძვე­ლი ქარ­თუ­ლი თარ­გ­მა­ნი და მი­სი თა­ვი­სე­ბურე­ბა­ნი 968 წლის ხელ­ნა­წე­რის მი­ხედვით, რ. გვა­რა­მი­ას გამოც., თბ., 1986; ჭ უ მ ­ბ უ ­რ ი ­ძ ე ზ., ათას­წ­ლო­ვა­ნი ხელ­ნაწე­რი, მის წგ.: ქარ­თუ­ლი ხელ­ნა­წე­რე­ბის კვალ­დაკ­ვალ, თბ., 1983; G v a ­r a ­m i a R., Version géorgienne ancienne de la Vie de saint Jean Chrysos­to­me, «Le Muséon», t. 99, fasc. 3–4, Louvain, 1986.

რ. გვა­რა­მია.