იოსები

იოსები (ბ ა გ რ ა ტ ი ო ნ ი) [გ. 13 (24). V. 1776], აფხაზეთის (დასავლეთ სა­ქარ­თვე­ლო) კათოლიკოს-პატრიარქი 1769–76. 1745-იდან იყო გენათელი. იმერთა მეფის, ალექსანდრე V-ის ძე და სო­ლომონ I-ის უფროსი ძმა.

ი. გელათისათვის განსაკუთრებით იღვწოდა – დაუბრუნა დაკარგული და შესწირა საკუთარი სახსრებით ნაყიდი ყმა-მამულები. აქტიურად ერეოდა იმერეთის სამეფოს პოლიტ. ცხოვრებაში. მან სოლომონ I-ს შერიგების მიზნით უშუამავლა რაჭის ერისთავ როსტომთან, რ-საც მეფესთან შერიგება ურჩია და უსაფრ­თხო­ების აღთქ­მა დაუდო. მეფემ პირობა არ შეასრულა და მასთან მისული ერისთავი შვილებთან ერთად სასტიკად დასაჯა. ამ ფაქტის შემდეგ შეძრწუნებული ი. სინანულის ნიშნად („სინანულს მიეცა") კათოლიკოსობიდან გადადგა.

ი. იბრძოდა სა­ხელმ­წი­ფოსგან ეკლესიის დამოუკიდებლობისათვის, თუმცა მიზანს ვერ მიაღწია. მას სარწმუნოებრივ ნიადაგზე უთანხმოება ჰქონდა იმე­რეთ­ში მყოფ იტალიელ კათოლიკე მისიონერებთან.

ი-ის სახელს უკავშირდება გელათის მონასტრის გალავნის აშენება. მისი დაკვეთითა და მონაწილეობით გელათში 1772 ბერმონაზონმა ზაქარია გაბა­შვილმა დაასრულა იოანე ოქროპირის „საღმრთო ჟამის წირვის" გადაწერა, რ-იც გელათს შესწირა. ასევე 1776 გელათს შესწირა „სჯულის კანონი", რ-შიც შეტანილია რუის-ურბნისის საეკლ. კრების (1104) „ძეგლისწერა". მძიმე სენით შეპყრობილი ი. ქუთაისში გარდაიცვალა. დაკრძალეს გელათში.

ლიტ.: ლ ო მ ი ნ ა ძ ე  ბ., მასალები დასავლეთ სა­ქარ­თვე­ლოს XVII–XVIII საუკუნეთა ისტორიის ქრონოლოგიისათვის, «მასალები სა­ქარ­თვე­ლოსა და კავკასიის ისტორიისათვის», თბ., 1954, ნაკვ. 31; რ ე ხ ვ ი ა ­შ ვ ი ­ლ ი  მ., იმერეთის სამეფო 1462–1810, თბ., 1989; საქარ­თვე­ლოს კათოლიკოს-პატრიარქები, რედ. რ. მეტრეველი, თბ., 2000.

თ. მარგველა­შვი­ლი