კვესიტაძე გიორგი ივანეს ძე

კვესიტაძე გიორგი ივანეს ძე (დ. 30. V. 1942, თბილისი), ბიოტექნოლოგი, ბიოქიმიკოსი. ­სა­ქარ­თვ. მეცნ. ეროვნ. აკა­დ. პრეზიდენტი (2013-იდან). სა­ქარ­თვ. მეცნ. აკად. აკა­დემიკოსი (1988; წ.-კორ. – 1983), ბიოლ. მეცნ. დოქტორი (1980), პროფესორი (1984).

დაამთავრა საქართვ. სას.-სამ. ინ-ტი (1964). მოსკ. მ. ლომონოსოვის სახ. სა­ხელმწ. უნ-ტში გაიარა სალექციო და პრაქტიკული კურსი ბიოქიმიაში, მოლეკულურ ბიოლოგიაში, ენზიმოლოგიასა და მცენარეთა ფიზიოლოგიაში (1966–69). სამეცნ. მოღვაწეობა დაიწყო რუს. მეცნ. აკად. ა. ბახის სახ. ბიოქიმ. ინ-ტში (1966–69). სა­ქართვ. მეცნ. აკად. მცენარეთა ბიოქიმ. ინ-ტის (1968-იდან – ს. დურმიში­ძის სახ. ბიოქიმ. და ბიოტექ­ნოლ. ინ-ტი) ლაბორატორიის ხელმ­ძღვანელი (1971–83) და ინ-ტის დირექტორი (1987–2008 და 2013-იდან დღემდე). სტუ-ის ბიოტექ­ნოლ. კათე­დრის დამა­არსებელი და გამგე (2012-იდან – იქვე ბიოქიმ. და ბიოტექ­ნოლ. ცენტრის დირექტორი); საქართვ. რესპ. სოფ. მეურნ. და სურსათის მინისტრი (1992–94); საქართვ. სა­ხელმწ. მეთაურის მრჩეველი მეცნ. და ეკოლ. დარგში (1994–98); საქართვ. მეცნ. ეროვნ. აკად. ბიოლ. განყ-ბის აკადემიკოსმდივანი (2003–13); თსუ-ის, სტუის, საქართვ. აგრარული უნ-ტის მიწვეული პროფესორი (1972–2010). 2011-იდან საქართვ. აგრარული უნ-ტის პროფესორია.

კ-ის კვლევის ძირითადი მიმართულებებია: ექსტრემოფილური მიკროორგანიზმების ­სტაბილური ფერმენტების ფუნქციური და სტრუქ­ტურულ-კინეტიკური შესწავლა; მცენარეებსა და მიკროორგანიზმებზე დაფუძნებული ეკოლოგიური ბიოტექნოლოგიების დამუშავება; კავკასიის ბიომრავალ­ფეროვნების შესწავლა, მიკროორგანიზმების, მ. შ. მათი ექსტრემოფილური ფორმების კოლექციების შექმნა, შემდგომი სელექცია და სამრეწველო მნიშვნელობის მქონე სტაბილური ფერმენტების (ამილაზები, ცელულაზები, პროტეაზები, ლიპაზები და სხვ.) პროდუცენტების სელექცია; მიკრობული ჰიდროლიზური ფერმენტების იმობილიზების ეფექტური მეთოდების შემუშავება და მათი გამოყენების სფეროები; ლიგნოცელულოზური და სახამებლის შემცველი დისუბსტრატების (მ. შ. სოფლის მეურნეობის და მრეწველობის ნარჩენების) განახლება და ფერმენტული ჰიდროლიზი; ახა­ლი თაობის ლიგნოცელულოზის დამშლელი ფერმენტები. კ-მ დააარსა სა­ქართვე­ლო­ში პირველი და ერთადერთი სამრეწვ. ბიოტექ. ქ-ნა „ბიოტექი“; დანერგა ალფა-ამილაზა თბილ. საფუვრის ქ-ნაში (1972); კ-ის ტექნოლოგიები ­დაინერ­გა ქ. ოლა­ინეს ბიოპრეპარატების ქ-ნაში (რიგა, ლატვია, 1970). შეისწავლა მიკროორგანიზმებისა და მცენარეების მიერ გარემოს დამაბინძურებელი ორგანული ტოქსიკური ნაერთების შთანთქმა და გარდა­ქმნა, ამ კვლევების საფუძველზე დამუშავებულია გარემოს დაცვის ახა­ლი გლობალური კონცეფცია – ბიო- და ფიტორემედიაციული ტექნოლოგიები.

კ. არის საქართვ. და საერთაშ. სამეცნ. გამოცემების ("Fresenius Environmental Bulletin", "Ecotoxicology and Environmental Safety", "Journal of Biological Physics and Chemistry"); რუსეთის მეცნ. აკადემიის ჟურნალების ("Биохимия и Прикладная Биохимия" და "Микробиология"); დონის ტექ­ნიკური უნ-ტის ჟურნ. "Almanach of Black Sea Region Countries" რედკოლეგიის წევრი და სხვ.; საქართვ. მეცნიერებათა ეროვნ. აკადემიის ჟურნ. "მოამბის" მთ. რედაქტორი.

კ. მრავალი სამეცნ. ნაშრომის, მ. შ. 9 მონოგრაფიის, აგრეთვე საერთაშ. – 3, სსრკ – 46 და საქართვ. 15 პატენტის ავტორია.

კ. არის მეცნ., განათლე­ბის, მრეწვ. და ხელოვნ. საერთაშ. აკად. (კალიფორ­ნია, აშშ, 1995), ევროპის მეცნ. და ხელოვნ. აკად. (2013), მსოფლიო ხელოვნ. და მეცნ. აკად. (2013), რუმინელ მეცნიერთა აკად. უცხოელი წევრი (2016); ნატოსთან ასოცირებული საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა და ტექნოლოგიების საბჭოს (NATO Life Sciences Panel. 1999-2001), ევროპის ბიოტექნოლოგთა ფედერაციისა და ევროპის მიკრობიოლოგთა საზბის (2004), გარემოს დაცვის და მეცნ. ასოციაციის (AEHS, 2005-06) წევრი; მრავალი საერთაშ. უნ-ტის საპატიო დოქტორი და მიწვეული პროფესორი – პენსილვანიის უნტი, ფილადელფია (აშშ, 1975-76); ლეჰაის უნ-ტი (აშშ, 1983-84); მაქს პლანკის ბიოქიმიის ინ-ტი (გერმანია, 1986); მიუნხენის ტექ. უნ-ტი (გერმანია, 1987-88) და სხვ. დაჯილდო­ებულია "ჰეიდარ ალიევის მედ­ლით" (2014), ასევე სამახსოვრო მედლით რუმინელ მეცნიერთა აკადემიასთან ნაყოფიერი თანამშრომლობისთვის (2015). დაჯილდოებულია მოლდოვას მეცნ. აკად. მედლით (2017). ჩინეთის შანდონის პროვინციის სა­ხ. მთავრობის მეგობრობის პრემიის ლაურეატი (2017).

ჯორჯიას შტატის (აშშ; 2006) და თბილისის საპატიო მოქალაქე (2016).

თხზ.: პრაქტიკული ­ენზიმოლოგია, თბ., 1975 (თანაავტ.); ბიოტექნოლოგია, თბ., 1999 (თანაავტ. ე. კვესიტა­ძე); ეკოლოგიის ქიმიური ­საფუძვლე­ბი, თბ., 2000 (თანაავტ.); Амилазы плесневых грибов и бактерий, Тб., 1984; Ферменты микроорганизмов, живущих в экстремальных условиях, Баховские чтения XLII, АН СССР, М., 1990; Введение в биотехнологию, М., 2002 (თანაავტ. А. М. Безбородов); Детоксикация антропогенных токсикантов в высших растениях, М., 2005 (თანაავტ.: Г. Хатисашвили, Т. Садунишвили); Метаболизм антропогенных токсикантов в высших растениях, М., 2007; Микробиологический синтез, СПб., 2011 (თანაავტ. А. М. Безбородов); Biochemical Mechanisms of Detoxification in Higher Plants-Basis of Phytoremediation, Berlin, Heidelberg, 2006 (თანაავტ.: G. Khatisashvili, T. Sadunishvili, J. J. Ramsden); Degradation of anthropogenic contaminants by higher plants, In: Complexity and Security. J. J. Ramsden and P. J. Kervalishvili (Editors), Amsterdam, Berlin, Oxford, Tokyo, Wash., D. C., 2008 (თანაავტ. E. Kvesitadze); Metabolism of contaminants in plants and microorganisms, In: Dharmendra Kumar Gupta, Clemens Walther (Editors): Radionuclide Contamination and Remediation Through Plants, Dordrecht, 2014 (თანაავტ.: G. Khatisashvili, T. Sadunishvili); The Science, Religion and Culture of Georgia. A Concise and Illustrated History. Caucasus Region Political, Economic and Security Issues, N. Y., 2017 (თანაავტ. R. Shengelia).

მ. გორდეზიანი