კავკასიის განყოფილება რუსეთის საიმპერატორო გეოგრაფიული საზოგადოებისა

კავკასიის განყოფილება რუსეთის საიმპერატორო გეოგრაფიული საზოგადოებისა, რუსეთის გეოგრაფიული სა­ზოგადოების პირველი რეგიონალური ორგანიზაცია. იდეა მისი დაარსების შე­სა­ხებ გაჩნდა 1848 ბოლოს. პროექტი-დებულება აღნიშნული განყ-ბის შე­ქმნის შე­სახებ დაამტკიცა რუს. იმპერატორმა ნიკოლოზ I-მა 1850 წ. 27 ივლისს. პირველი საზეიმო დამფუძნებელი სხდომა შედგა 1851 წ. 10 მარტს თბილისში, მეფისნაცვლის სასახლეში (ახლანდ. მოსწავლე ­ახალგაზრდობის ეროვნ. სასახლე), თავმჯდომარეობდა მ. ვორონცოვი, რ-მაც დიდი წვლილი შეიტანა აღნიშნული განყ-ბის შექმნაში და თვითონაც მისი ნამდვილი წევრი გახდა. განყოფილება ფაქტობრივად წარმოადგენდა დამოუკიდებელ ორგანიზაციას, რ-იც ეყრდნობოდა კავკასიის, კერძოდ, თბილისის ინტელიგენციის მოწინავე ნაწილს. დამფუძნებლებს შორის იყვნენ ი. მ. ანდრონიკა­შვილი, გ. მუხრანბატონი (ბაგრატიონ-მუხრანსკი), ვ. ბებუთოვი (ბებუ­თა­შვი­ლი), დავით დადიანი, კ. თარხან-მოურავი, პ. იოსელიანი, დ. ყიფიანი, რ. ანდრონიკა­შვი­ლი და სხვ.

განყ-ბა მიზნად ისახავდა კავკასიის გამოკვლევას გეოგრ., გეოლ., ეთნოგრ., სტატისტ. თვალსაზრისით, მისი ფლორისა და ფა­უნის შესწავლას, კავკასიის შე­სა­ხებ გამოცემული, თუ სხვადა­სხვა არქივ­სა და კერძო პირთა განკარგულებაში არსებული მასალების გამოვლენას. განყ-ბას ხელმ­ძღვა­ნე­ლობ­და განმკარგულებელი კომიტეტი. მისი წევრები აწყობდნენ სამეცნ. ექსპედიციებს, ამასთანავე იგი სამეცნ.-საექსპედიციო მუშაობა­ში ხელს უწყობდა რუს. და საზღვარ­გარეთის სამეცნ. ცენტრე­ბიდან კავ­კა­სიაში ჩამოსულ მეცნიერებს. განყ-ბას ჰქონდა სამეცნ. ბ-კა, არ­ქივი, მუზეუმი. მისი ­პერიოდუ­ლი გამოცემები იყო: „ზაპისკი კავ­კაზსკოგო ოტდელა იმ­პერატორს­კოგო რუსსკოგო გეოგრაფიჩესკო­გო ობშჩესტვა“ და „იზვესტია კავ­კაზსკოგო ოტდელა იმპერატორ­სკო­გო რუსსკოგო გეოგრაფი­ჩეს­კოგო ობშჩესტვა“. მათ­ში ძირი­თადად იბეჭდებო­და განყ-ბის ადმ.-ორგანიზაციული საქ­მიანობის ან­გარიში და მისი წევ­რების მიერ ჩატარებული სამეცნ.-კვლ. მუშაობის შედეგები. განყ-ბის საქმიანობაში აქტიურად მონაწილეობდნენ გ. ორბელიანი, გ. და დ. ჯამბაკურ-ორბელიანები, ვ. სარაჯი­შვი­ლი, რ. ერის­თა­ვი, მ. გერსევანოვი (გარსევანი­შვი­ლი), დ. ბაქრაძე, გ. ყაზბეგი, მ. ჯანა­შვი­ლი, გ. წულუკიძე, ა. ხახანა­შვი­ლი, ე. თაყაი­შვი­ლი და სხვ.; უცხოელებიდან – სა­ქარ­თვე­ლოს ეგზარქოსები ისიდორე (ნიკოლსკი) და ევსევი (ილინსკი), რუსი გეოდეზისტი, გენ.-ლეიტენან­ტი ი. ხოძკო, ინგლ. ალპინისტი დ. ფრეშფილდი (შემდგომში სა­ქართვ. გეოგრ. საზ-ბის საპატიო წევრი) და სხვ. 1917-იდან განყ-ბის საქმიანობა შემოიფარგლა მხო­ლოდ სამეცნ. სხდომებით. 1924 სა­ქართვ. გეოგრაფიული სა­ზოგადოების დაარსებასთან დაკავ­შირებით განყბამ შეწყვიტა არსებობა.

ლიტ.: თბილისი. ენციკლოპედია, თბ., 2002; Знаменательная дата истории географического общества Грузии, გაზ. «Свободная Грузия», 2000, 27. VII.

გ. გიგინეი­შვი­ლი