კავკასიის დიდი კედელი

კავკასიის დიდი კედელი, საინგილოს გრძელი გ ა ლ ა ვ ა ნ ი, თავდაცვითი დანიშნულების ნაგებობა. მდებარეობს ისტ. ჰერეთის ტერიტ-ზე (ამჟამად აზერბაიჯანის რესპ., ბელაქნისა და ზაქათალის რ-ნები), სოფ. კატეხისა და სოფ. მაწეხის მახლობლად, ლაგოდეხ–ზაქათალის მაგისტრალური გზის მარცხენა მხა­რეს. აგებულია რიყის ქვითა და კაჭა­რით. ­ზოგიერთ ადგილას კედლის სისქე 150 სმ აღემატება, სიმაღლე – 250 სმ. კედლის სისტემაში მრავალი სხვა­და­სხვა დანიშნულების ნაგებობა იყო ჩართული – კოშკები, სამლოცველოები, საცხოვრებლები და სხვ. ძეგლის ნაშთები საკმაოდ შორ მანძილზე ვრცელდებოდა (სიგრ­ძე დაახლ. 150 კმ), თუმცა თანამედროვე მშენებლობაში მისმა მასალად გამოყენებამ ბევრგან კედლის კვალი წაშალა.

კ. დ. კ-ს იხსენიებენ არაბი (იბნ ალ-ფაკიჰი, X ს.), სომეხი (მოვსეს კალანკატვაცი, X ს.) ავტორები, თუმცა დათარიღების შე­სა­ხებ პირდაპირი მითითება არ არსებობს. ხალხური გადმოცემით კედელი აგებულია XII ს-ში, თამარ მეფის დროს.

1936 კ. დ. კ-ის მიდამოებში გათხრები ჩაატარა ა. პახომოვმა. მისი აზრით, კედელი აგებული უნდა იყოს V–VII სს. სასანიდების მიერ. ი. ადამიას მოსაზრებით, კ. დ. კ. ქვეყნის თავდაცვის მიზნით აშენებული უნდა იყოს ად­გილ. მოსახლეობის, სახელდობრ „26 ენაზე მოლაპარაკე ტომების“ მიერ, ჯერ კიდევ ადრინდ. ფეოდალურ ხანაში, დაახლ. V–VI სს. მიჯნაზე.

სა­ქარ­თვე­ლოს ტერიტ-ზე სხვა მსგავსი ძეგლია კელასურის კედელი.

ლიტ.: ა დ ა მ ი ა  ი., ძველი ჰერეთის ხუროთმოძღვრული ძეგლები, «ძეგლის მეგობარი», 1969, №19; მ ი ს ი ვ ე, ქართული ხალხური ხუროთმოძღვრება, წგ. 3 – საინგილო, თბ., 1979.

მ. ზალდასტანიშვილი