კავკასიის ისტორიისა და არქეოლოგიის საზოგადოება

კავკასიის ისტორიისა და არქეოლოგიის საზოგადოება, შე­იქმნა 1881 წ. 28 ნოემბერს თბილისში. მასში გაერთიანდნენ კავკასიის არქეოლოგიის მოყვარულ­თა საზოგადოების წევრები. მი­სი დაარსების ერთ-ერთი ინიციატორი იყო ისტორიკოსი დ. ბაქრაძე, რ-იც კ. ი. და ა. ს-ს 1886-მდე ხელმ­ძღვა­ნე­ლობ­და. საზ-ბის წესდების მიხედვით გაფართოვდა მისი მოღვაწეობის არე. მას უნდა შეესწავლა კავკასიის ისტორია, უპირატესად მისი ისტორიის წერილობითი და ნივ­თიერი წყაროები; შესაძლებლობის ფარგლებში უნდა დაეცვა ეს ისტ. ძეგლები განადგურებისაგან; გათხრების შედეგად მოპოვებული ან მოსახლეობისაგან შესყიდული ძვ. ნივთები ბარდებოდა კავკასიის მუზეუმს (ამჟამად საქართ. ეროვნ. მუზეუმი), ხოლო ძველი ხელნაწერები – თბილ. საჯარო ბ-კას (ახლანდ. ეროვნული ბიბლიოთეკა).

1881–85 მოხერხდა ნაშრომების ორი ტომის გამოცემა. აქ გამოქვეყნე­ბული ძეგლებიდან არქე­ოლ. თვალსაზრისით საინტერესოა პუნქტები, სადაც მოიპოვეს ზედაპი­რული არქეოლ. მასალა. ესენია: ახალციხე, ახალქალაქი, სო­ხუ­მი, ახა­ლი ათონი, ხუცუბანი, ანაკოფია და სხვ. საინტერესოა კ. ი. და ა. ს-ს შრომებში დაბეჭდილი პოლკ. ნ. წილოსანის ინფორმაცია დილიჟანთან (ამჟამად სომხეთის ტერიტ.) ჩატარებული გათხრების შე­სა­ხებ. მისი აზრით, აქ აღმოჩენილი სამარხები თავიანთი აღნაგობითა და ინვენტარით ჰგავს მცხეთის სამთავროს სამარხებს. საზოგადოების შრომების მეორე კრებულის გამოსვლის შემდეგ კ. ი. და ა. ს., მისი წინამორბედი კავკასიის არქეოლოგიის მოყვარულთა საზოგადოების მსგავსად, უსახსრობის გამო დაიშალა. კ. ი. და ა. ს-ს არქეოლოგიური გათხრები არ უწარმოებია.