კარნიფორი

კარნიფორი  მხა­რე და ციხე ისტორიულ სამხრეთ-დასავლეთ საქარ­თვე­ლო­ში (ახლანდ. თურქეთის რესპ.). კ. მოიცავდა საკმაოდ დიდ ტერიტორიას – ქ. კარნუდან (ახლანდ. ერზურუმი) ციხე-ქალაქ კარის (ყარსის) ქვეყნამდე.

პირველად იხსენიება ჯუანშერთან მაშინ, როდესაც ბრძო­ლა მოხდა სპარსეთისა და ბიზანტიის ჯარებს შორის (V ს.). აქ ორივე მხრიდან დაღვრილი დიდძალი სისხლის გამო „მის მიერ ეწოდა ადგილსა მას კარნიფორა რეცა სისხლისა მუცელი".

XI ს-ში გიორგი II-მ ბიზანტიისგან დაიბრუნა იბერიის თემი ბასიანის მხა­რეთა შემადგენლობით, მ. შ. კ. XI–XII სს-იდან ბასიანი და კ. შეადგენდა ერთ სამხა­რეო ერთეულს – კარნიფორ-ბასიანს, ანუ კ-ს. XI ს. 70-იანი წლებიდან XIII ს. დასაწყისამდე სა­ქარ­თვე­ლო გამუდმებით იბრძოდა ამ მხა­რის დასაცავად. დავით აღმაშენებელმა გაათავისუფლა ის თურქთაგან, რის შემდეგაც დაიწყო ამ გაპარტახებული მხა­რის ხელახა­ლი აღორძინება. XII ს. 60-იან წლებში თურქებმა ისევ მოა­ხერხეს კ-ის მიტაცება, 1206 კი სა­ქარ­თვე­ლომ ­კვლავ დაიბრუნა იგი.

XIII–XVI სს-ში კ., ადმ.-ტერიტორიულად საკუთრივ სა­ქართვ. ტერიტორიის, კერძოდ კი სამცხის საათაბაგოს შემადგენლობაში შედიოდა. ამ პერიოდში ბასიანის მხა­რეთა მოსახლეობა საერთო სახელწოდებით "კარნიფორელნი", ყოველთვის მოიხსენიება მესხეთის ტომთა ჯგუფში.

XVI ს. II ნახ-იდან XIX ს. II ნახ-მდე ბასიანის მხა­რეები (მ. შ. კ.) ოსმალთა მფლობელობაში მოე­ქცა. 1878 შეიერთა რუსეთმა, მაგრამ 1918–20 კვლავ თურქეთის შემადგენლობაში გადავიდა. წყარო: ქარ­თლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩი­შვი­ლის გამოც., ტ. 1–2, თბ., 1955–59.

ლიტ.: ი ნ გ ო რ ო ყ ვ ა  პ., გიორგი მერჩულე, თბ., 1954.

მ. ზალდასტანი­შვი­ლი