კეცი

კეცი, თიხის ან ქვის ბრტყელი, მრგვალი, დაბალკიდიანი ჭურჭელი. გამოიყენება მჭადისა და პურის გამოსაცხობად, აგრეთვე კერძების მოსამზადებლად. კ-ები სხვადა­სხვა ზომისაა. ტერმინი "კეცი" ძველად თიხის მნიშვნელობითაც იხმარებოდა.

თიხის კ. – „კელამიტა", „ჩაჩამუტა" – მზადდებოდა სა­ქართვ. ყველა კუთხეში როგორც მეთუნე ხელოსნების მიერ, ისე ში­ნა­ური წესითაც – უმორგვოდ. აკეთებდნენ ქალებიც და კაცებიც. კ-ს მიწაც ცოტა სჭირდება და ადვილი გასაკეთებელიცაა. დაზელილ თი­ხას ფიცარზე მრგვალად გააბრტყელებდნენ, სველი ხელით ნაპირებს ამოუქნიდნენ, ამოუხვევდნენ და გამოწვავდნენ.

პურის და მჭადის გამოსაცხობად კ-ებს დააპირქვავებენ ძლიერი ცეცხლის მუგუზლებზე და გაახურე­ბენ გაწითლებამდე, შემდეგ გადმოიღებენ საკეცით. სიწითლე რომ გადაუვლის, ზედ დადებენ ცომს და მიუფიცხებენ ნაკვერჩხლებს; სხვა წესით – ცომჩაკრულ კ-ს ზემოდან მეორე გახურებულ კ-ს აფარებენ. ამავე წესით კ-ებში წვავენ წიწილას და სხვა­და­სხვა სახის საკვებს (გოგრის მარცვალი, წაბლი, თხილი, კაკალი).

ქვის კ-ებს ძირითადად ამ­ზადებდნენ იმე­რეთ­ში, გურიასა და სამე­გრე­ლო­ში. კ-თვის საჭირო მასალა მოლურჯო-მორუხო-მოლიბერო რბილი ქანია, რ-იც ადვილად ითლება რკინის სა­თლელით. მას ამოტეხავენ წერექოთი, მოაცლიან უხეშ დანამატებს, გათლიან ჩხოტით, მოსაყვანით და საბოლოოდ გაასუფთავებენ საფხეკით. საკეცე ქვის ჯიში ისე უნდა იყოს შერჩეული, რომ დიდხანს შეინარჩუნოს მხურვალება და სრულყოფილად გამოაცხოს. ქვის კ-ების წარმოებას შინამრეწველობის ხასიათი ჰქონდა – გაჰქონდათ ბაზარზე გასაყიდად და იკმაყოფილებდნენ საოჯახო მოთხოვნილებასაც.

ლიტ.: ბ ო ჭ ო რ ი შ ვ ი ლ ი  ლ., ქართული კერამიკა, [ტ.] 1 – კახური, თბ., 1949; გ ა რ დ ა ფ ხ ა ძ ე  ფ., მეჭურჭლეობა და მექვევრეობა ლეჩხუმში, «სა­ქართვ. სა­ხელმწ. მუზეუმის მოამბე», 1947, ტ. 14 В; ნ ა დ ი რ ა ძ ე  ე., ქარ­თული ქვი­თხუროობა იმე­რეთ­ში, თბ., 2001.

მ. ზანდუკელი

ე. ნადირაძე