იკონოგრაფია

იკონოგრაფია (­ბერძნ. eikōn – გამოსახულება, სახე და graphō – ვწერ, ვხაზავ, ვხატავ), სა­ხვით ხელოვნებაში პერსონაჟების ან სიუჟეტური სცენების გამოსახვის მტკი­ცედ დადგენილი სისტემა. იკონოგრაფიული სისტემები წარმოიშვა ძვ. მსოფლიოს ხელოვნების რელიგ. კულტთან და რიტუალთან კავ­ში­რის შედეგად. მისი კანონების დაცვა აუცილებელი იყო პერსონაჟის ან სცენის იოლად გამოსაცნობად და გაბატონებულ თეოლ. კონცეფციასთან შესათანხ­მებლად (ღვთისმშობლის, მაცხოვ­რის, დღესასწაულების ი-ები – ქრისტ. ხელოვნებაში, ბუდასი – ბუდისტურ ხელოვნებაში და სხვ.). დროთა განმავლობაში, ხელოვნების ახ. შინაარსით გამდიდრებასთან ერთად, იკონოგრაფიული სქემები თანდათან იცვლებოდა. აღორძინების ხანის ევროპაში რეალიზმის განვითარებამ და მხატ­ვართა შემოქმედებითმა ინდივიდუალობამ განაპირობა იკონოგრაფიული სქემების თავისუფალი გადაწყვეტა.

ხელოვნებათმცოდნეობაში ი. ნიშნავს ხატების ტიპოლოგიური ნიშნებისა და სქემების აღწერასა და სისტემატიზაციას. იკონოგრაფიული მეთოდი წარმოიშვა XIX ს. 40-იან წლებში საფრანგეთსა და გერმანიაში შუა საუკუნეების ხელოვნების, მისი წყა­როე­ბის რელიგიასთან და ლიტ-რასთან კავ­ში­რის შესასწავლად.

საქართველოში შუა საუკუნეების ხელოვნების იკონოგრაფიული კვლე­ვის პიონერია ნ. კონდაკოვი. თავისი იკონოგრაფიული მეთოდის დამკვიდრებასა და განვითარებაში გ. მილემ გამოიყენა ქართ. ქრისტ. ხელოვნების ძეგლები, ასევე ქართ. ხელოვნების ძეგლებს იყენებდნენ ი. პოკროვსკი, დ. აინალოვი, ვ. ლაზარევი, გ. ალპატოვი, ვ. ბარტოლდი და სხვა მკვლევ­რები. სა­ქარ­თველო­ში ეს მეთოდი დანერგეს შ. ამირანა­შვილმა, დ. გორდეევმა, მას წარმატებით იყენებდნენ გ. ჩუბინა­შვილი, თ. ვირსალაძე, ე. პრივალოვა და სხვ. კვლე­ვის იკონოგრაფიული მეთოდი გამოიყენება ისტ.-მხატვრული ანალიზის მეთოდთან ერთად. იგი გვეხმარება ხელოვნების შინაარსის, ფორმის, მხატვრული დონის, ეროვნულობის, ეპოქის ზუსტად დადგენაში.