თავისუფალი ვაჭრობის ზონა

თავისუფალი ვაჭრობის ზონა, ქვეყნის ტერიტორიის ნაწილი, სადაც გაუქმებულია საბაჟო ტარიფები. თ. ვ. ზ-ები იქმნება იმ დარგების სტიმულირების მიზნით, რ-ებიც აწარმოებენ უპირატესად საექსპორტო პროდუქციას და მოიხმარენ იმპორტ. რესურსების მნიშვნელოვან ნაწილს. თ. ვ. ზ., ერთი მხრივ, თა­ვი­სუ­ფა­ლი ეკონომიკური ზონის ნაირსახეობაა, მეორე მხრივ კი – ეკონ. ინტეგრაციის შედარებით მარტივი ფორმა. ხასიათდება მცირე ტერიტორიით. თ. ვ. ზ-ები პირველი თაობის ზონებს განეკუთვნება და თა­ვი­სუფა­ლი ვაჭრობის პრინციპს ეფუძნება. ვაჭრობის შეღავათიანი პირობები ჯერ კიდევ ფინიკიელების აყვავების პერიოდისთვის (ძვ. წ. II ათასწლეულის ბოლოსა და I ათასწლეულის დასაწყისში) იყო დამახასიათებელი.

საერთაშ. პრაქტიკაში თ. ვ. ზ-ები ცნობილია, აგრეთვე, თა­ვი­სუფა­ლი პორტის (პორტო-ფრანკოს), თა­ვი­სუ­ფა­ლი არეალის (საწყობის), თავისუფალი უბაჟოდ ვაჭრობის მაღაზიის (Free Ports, Duty/ Tax free areals/shop) სახელწოდებით. პორტო - ფრანკოს ­ტ ი პ ი ს ზ ო ნ ე ბ ი დასაბამს XVI ს-იდან იღებს. პორტო-ფრანკოდ პირველად (1547) იტალ. ქალაქი ლივორნო გამოცხადდა. რუსეთის იმპერიაში თა­ვი­სუ­ფა­ლი პორტების სტატუსი მიიღო ოდესამ (1817), ვლადივოსტოკმა (1862), ბათუმმა (1878).

თ ა ­ვ ი ­ს უ ­ფ ა ­ლ ი არეალი ( ს ა ­­წ ყ ო ბ ი ) საექსპორტო საქონლის შესანახად, შესაფუთად და უმნიშვნელო დამუშავებისათვის განკუთვნილი სატრანზიტო ან საკონსიგნაციო (საკომისიო ოპერაციების ნაირსახეობა) საწყობებია. მათი ტერიტ. გამოყოფილია საბაჟო ტერიტორიიდან და სარგებლობს კანონმდებლობით დადგენილი საბაჟო თავისუფლებით. აღნიშნულის გამო მათ ხშირად თავისუფალ საბაჟო ტერიტორიებს უწოდებენ. თ ა ­ვ ი ­ს უ ­ფ ა ­ლ ი უბაჟოდ ვაჭრობის მაღაზიები თ. ვ. ზ-ის უმარტივესი ფორმაა. რე­ჟიმის თვალსაზრისით ისინი სა­ხელმწ. საზღვარს გარეთ მდებარეობენ. ასეთი მაღაზიები სა­ქარ­თვე­ლოში თბილ. აეროპორტში, სარფის, წითელი ხიდისა და სხვა საბაჟოებზეა გახსნილი. თ. ვ. ზ-ები ყველაზე განვითარებული ფორმით აშშ-შია წარმოდგენილი, რასაც ხელი შეუწყო 1934 მიღებულმა სპეც. კანონმა. თ. ვ. ზ. როგორც ეკონ. ინტეგრაციის ფორმა, გულისხმობს ურთიერთვაჭრობაში საბაჟო ტარიფებისა და სხვა შემზღუდავი ბარიერების მოხსნას. მასში შემავალი სახელმ­წი­ფოები ინარჩუნებენ მოქმედების სრულ დამოუკიდებლობას მესამე ქვეყნებთან ეკონ. ურთიერთობაში. თ. ვ. ზ-ის კლასიკური მაგალითია თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭრობის ევროპული ასოციაცია – თვეა (European Free Trade Association – EFTA). თანამედროვე პერიოდის თ. ვ. ზ-ის მნიშვნელოვანი მაგალითია ჩრდილოამერიკული თა­ვი­სუ­ფალი ვაჭრობის ზონა (North American Free Trade Agreement – NAFTA), რ-შიც გაერთიანებულია აშშ, კანადა და მექსიკა. ხელშეკრულება ჩრდილოამერიკული თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭრობის ზონის შე­სა­ხებ ძალაში შევიდა 1994 წ. 1 იანვარს. ამ ზონაზე მოდის მსოფლიო ვაჭრობის დაახლოებით 20%. განვითარებად ქვეყნებში თ. ვ. ზ. შექმნილია იმისათვის, რომ დაძლეულ იქნეს ეკონ. განვითარების დაბალი დონე, გაიზარდოს ქვეყნის როლი საგარეო ვაჭრობის ბრუნვაში, განვითარდეს ვაჭრობა ზონის შიგნით.

ს ა ­ქ ა რ ­თ ვ ე ­ლ ო ს თა­ვი­სუ­ფალი ვაჭრობის რეჟიმი ­(საქონლის გადაადგილება ნულოვანი განაკვეთებით) აქვს დსთ-ის ყველა ქვეყანასთან და თურქეთთან. თავი­სუ­ფა­ლი ვაჭრობის რეჟიმი რეგულირდება მრავალმხრივი და ორმხრივი შეთანხმებებით. კერძოდ, დსთ-ის წევრ ქვეყნებთან, გარდა რუსეთის ფედერაციისა, თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭრობის რეჟიმი რეგულირდება დსთ-ის 1994 წ. მრავალმხრივი შეთანხმებით „თავი­სუ­ფა­ლი სავაჭრო ზონის შექმნის შე­სა­ხებ". საქართველო ასევე არის დემოკრატიისა და ეკონ. განვითარების ორგანიზაციის (სუამის) ფარგლებში მოქმედი „თა­ვისუ­ფა­ლი სავაჭრო ზონის შექმნის შე­სა­ხებ" 2002 წ. მრავალმხრივი შეთანხმების მონაწილე ქვეყანა. ორმხრივი საერთაშ. ხელშეკრულებები თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭრობის შე­სა­ხებ სა­ქარ­თვე­ლოს დადებული აქვს შემდეგ ქვეყნებთან: აზერბაიჯანი, თურქეთი, თურქმენეთი, მოლდავეთი, რუსეთის ფედერაცია, სომხეთი, უზბეკეთი, უკრაინა, ყაზახეთი. ამასთან, რუსეთის ფედერაციასა და თურქეთთან არსებული თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭრობის რეჟიმი, სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, ითვალისწინებს გამონაკლისებს, რ-ებიც თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭრობის რეჟიმიდან გარკვეული სახის საქონლის ამოღებას გულისხმობს.

2013 წ. 29 ნოემბერს ვილნიუსში აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამიტზე განხორციელდა საქარ­თვე­ლოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შესა­ხებ შეთანხმების პარაფირება, ხოლო 2014 წ. 27 ივნისს ბრიუსელში ხელი მოეწერა ამ შეთანხმებას, რ-ის მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს „ღრმა და ყოვლისმომცველი თა­ვი­სუ­ფა­ლი სავაჭრო სივრცის" (DCFTA) ფორმირება. ეს მოვლენა – კონტინენტის 500 მლნ-იანი მოსახლეობის ბაზარში შესვ­ლა – უდიდესი მნიშვნელობის ამოცანებს სახავს სა­ქარ­თვე­ლოს წინაშე და შესაბამის პასუხისმგებლობას აკისრებს მას.

ლ. ყორღანა­შვი­ლი