თბილისის მთავარი ბიბლიოთეკა და მისი ფილიალები

თბილისის მთავარი ბიბლიოთეკა და მისი ფილიალები, საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. გაიხსნა 1909 წ. 18 მაისს დიდი მთავრის და კირკის ქუჩების გადაკვეთაზე (ამჟამად კ. მარჯანი­­შვი­ლის და დ. უზნაძის ქუჩები), სახალხო სახლში (ამჟამად კ. მარჯანი­შვი­ლის თეატრი), რ-იც ააგეს ქველმოქმედმა ძმებმა: სტეფანე, ივანე, პეტრე და იაკობ ზუბალაშვილებმა. ბ-კას საფუძვლად დაედო წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზ-ბის მიერ გადაცემული ლიტ-რა. ასევე საკმაო რაოდენობის წიგნები შესწირა მას „სიფხიზლის საზოგადოებამაც". ბ-კა არსებობდა ქალაქის მცირე დოტაციით, აგრეთვე სარგებლობის გადასახადით და შემოწირულებით. ბ-კა ატარებდა იაკობ ზუბალა­შვილის სახელს. 1928 ბ-კა გადავიდა პლეხანოვის გამზირზე (ახლანდ. დავით აღმაშენებლის გამზირი). N103-სა და შეროზიას ქ. N2-ის (ამჟამად ზ. ჭავჭავაძის ქ.) კუთხეში მდებარე სასტუმროს შენობაში და ეწოდა „ა. ჯაფარიძის სახ. თბილ. საქალაქო მასობრივი ბიბლიოთეკა N1". 1933-იდან ბ-კა გარდაიქმნა „თბილისის მასობრივ სანიმუშო-საჩვენებელ ბიბლიოთეკად", ხოლო 1944-იდან ეწოდა „თბილისის ა. ჯაფარიძის სახელობის სა­ხელმ­წი­ფო სამეცნიერო ბიბლიოთეკა" და დაეკისრა ქალაქის ბ-კების მეთოდური ხელმძღვანელობა.

XX ს. 80-იანი წლებიდან, როდესაც საბჭოთა კავშირში მასობრივი ბ-კების ქსელის ცენტრალიზაცია განხორციელდა, იგი იქცა ქალაქის ­ცენტრ. დაწესებულებად და მას ადმინისტრაციულად ფილიალების სახით დაექვემდებარა ქალაქის სხვა­და­სხვა რ-ნებისა და უბნების ბ-კები, 1994 წ. მაისში, მწერალთა ერთი ჯგუფის წინადადებით, საბიბლიოთეკო სისტემის ქალაქის ქსელის ­ცენტრ. ბ-კას მ. ჯავახი­­შვი­ლის სახელი ეწოდა. 2006 წ. 9 ნოემბერს სა­ქართვ. პრეზიდენტის (N673) ბრძა­ნე­ბის საფუძველზე, მ. ჯავახი­შვი­ლის სახ. ბ-კის გაერთიანების ბაზაზე შეიქმნა საჯარო სამართ. იურიდ. პირი – თბილ. მთავარი ბიბლიოთეკა, რ-საც 2007 მას დაექვემდებარა აგრეთვე სა­­ ქართვ. ბავშვთა და ახალგაზრდობის ეროვნ. ბ-კებიც. 2008 წ. 12 მაისს სსიპ თბილ. მთავარი ბ-კა გადავიდა გ. ტოვსტონოგოვის ქუჩა N2-ში (ყოფ. 25 თებერვლის ქუჩა, სადაც მანამდე მდებარეობდა რუს. საშ. სკოლა და მასწავლებელთა დახელოვნების ინ-ტი).

თბილ. საბიბლიოთეკო ­ქსელის წიგნადი ფონდი 2013 წ. 1 იანვრი­სათვის შეადგენდა 1013202 ცალს, მ. შ. მთავარი ბ-კის წიგნადი ფონდი იყო 86673 ცალი. 2013 წ. 1 იანვ­რისათვის თბილ. მთავარ ბიბლიოთეკაში ფუნქციო­ნირებდა შემდეგი განყ-ბე­ბი: დამუშავება-დაკომპლექტების; კატა­ლოგების ორ­განიზაციის; საინფორმაციო-ბიბ­ლიოგრაფიული; ­აბონემენტის; სა­ბავშვო ლიტერატუ­რის; სამ­კითხველო დარბაზის; სანოტო-სამუსიკო; უცხო ენების ლიტერატურის; საინფორმაციო-კომპიუტერული; ბიბ­ლი­ოთეკათაშორისი აბონემენტის.

თბილისსა და მის შემოგარენში ფუნქციონირებს მთავარი ბ-კის ათე­ულობით ფილიალი, ­მ. შ. ლადო ასათიანის სახ. ბ-კა - ფილიალი (დაარსდა 1972); მირზა გელოვანის სახ. ბ-კა-ფი­ლიალი (დაარსდა 1963; იხ. აგრეთვე ახალ­გაზრდობის სახელმ­წი­ფო რეს­პუბ­ლიკური ბიბლიოთეკა მირზა გელოვანის სახელობისა). თბილ. მთავარ ბ-კაში ფუნქციონირებს აბონემენტის, მუსიკალური, საბავშვო და სამკითხველო დარბაზები. სამკითხველო დარბაზი მკითხველს ემსახურება წიგნით ადგილზე; აბონემენტის დარბაზი ლიტ-რას გასცემს საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით: მუს. განყ-ბა გასცემს სანოტო წიგნებს, ხოლო საბავშვო განყ-ბის ფუნქციაა მკითხველის მომსახურება როგორც ადგილზე წიგნით, ასევე წიგნების გაცემა საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით.

თბილ. მთავარ ბ-კას 1973-იდან გამოცემული აქვს მოკლე ბიბლიოგრ. საძიებლები და მეთოდური მასალები ბიბლიოთეკართა დასახმარებლად. 1946–72 ბ-კა დაჯილდოვდა სსრკ კულტ. სამინისტროს I ხარისხის დიპლომითა და მრავალი სიგელით. თბილ. მთავარი ბ-კის დირექტორები იყვნენ ე. ტროპი, შ. ასათიანი (1935–41), ნ. ჭელიძე (1946–76), ნ. მესხი (1976– 80), ა. გურგენიძე (1980–82), ი. შანავა (1983–89), 1989-იდან ც. კალმახელიძე (2007 წ. 15 მარტიდან თბილ. მთავარი ბ-კის გენ. დირექტორი).

ც. კალმახელიძე