TOTOSLOT4D adalah situs slot online resmi yang terbaik no 1 tentunya pada tingkat rate kemenangan 98% cuma secara bermain disitus slot gacor hari ini

TOTOSLOT4D adalah situs slot gacor terpercaya yang menawarkan game slot gacor terbaik hari ini gampang menang sehingga mendatangkan maxwin.

Alasan gampang menang yaitu karena situs XLSLOT88 memberikan info permainan slot gacor hari ini di situs slot88

agen situs XLSLOT88 sudah dipercaya oleh ribuan pemain situs judi online slot gampang menang memberikan hadiah kemenangan besar

XLSLOT88 adalah situs judi slot online gacor terbaik nomor 1 di Indonesia yang mempunyai game slot gacor dan judi online gampang menang paling dipercaya no 1 di Indonesia dengan winrate tinggi

Sebagai situs slot online gacor terpercaya menang jackpot sensasional tentu saja XLSLOT88 memiliki lisensi resmi dari lembaga perjudian nasional yang merupakan hal yang sangat diutamakan untuk keamanan dan kenyamanan para pemainnya

XLSLOT88 sebagai situs slot online gacor gampang menang hari ini tentunya menyediakan ratusan pilihan game yang dapat dimainkan secara bebas dan memiliki kemungkinan menang jackpot besar di setiap game slot online gacor nya

XLSLOT88 sebagai situs slot gacor terbaru dan terpercaya gampang menang memberikan beberapa keuntungan yang bisa diperoleh setelah bergabung di situs XlSlot88

Situs judi online slot gacor 2025 hari ini seringkali memberikan penawaran bonus dan promosi yang sangat menggiurkan

Situs TOTOSLOT99 sebagai Situs Slot gacor Terpercaya yang layani Daftar Slot Online Gacor berdiri semenjak tahun 2020 yang punya beberapa ribu anggota setia aktif setiap harinya

Daftar Slot gacor paling aman disini dan dapatkan keuntungan berlimpah disini dengan melakukan pendaftaran di situs slot gacor TOTOSLOT99

TOTOSLOT99 adalah platform judi slot online resmi yang menawarkan pengalaman bermain seru, aman, dan menguntungkan dengan peluang jackpot maksimal

Selamat datang di situs TOTOSLOT99 slot gacor maxwin gampang menang jackpot maxwin terbesar hari ini yang menyediakan berbagai fasilitas lengkap untuk memenuhi keinginan para member

Situs Judi Slot Online Gacor TOTOSLOT99 Sering Kasih Menang Maxwin yang selalu memberikan hadiah bonus jackpot slot online terbaik terbesar

TOTOSLOT99 menyediakan berbagai permainan bocoran slot gacor malam ini yang mudah untuk menang seperti bola online sbobet88, live casino online

Banyak varian game judi online terbaik, terbaru dan terlengkap yang TOTOSLOT99 sedikan selaku agen slot terpercaya 2024

TOTOSLOT99 adalah Situs slot yang mudah menang yang sudah menjadi bandar situs khusus judi slot online di Asia dengan permainan Daftar Situs Judi Slot Gacor Gampang Menang Hari Ini

Banyak pilihan provider situs slot online gacor jackpot terbesar yang bisa anda mainkan bersama teman dan keluarga untuk mendapatkan bonus jackpot di situs TOTOSLOT99

PAYSLOT88 selaku situs judi slot gampang menang jackpot terbesar menyediakan daftar situs judi slot gacor terpercaya hari ini bagi semua bettor judi slot online

bermacam-macam game popular seperti: sbobet slot online, poker idn, 9Gaming Poker telah disediakan TOTOSLOT99 untuk memenuhi kepuasan para member.

Anda dapat memilih permainan sesuai skill dan kesukaan anda, sehingga dapat membuat anda mendapatkan banyak hadiah dan bonus TOTOSLOT99

TOTOSLOT99 terbaru slot gacor 4D dan togel 4D resmi dengan sistem gampang menang. Dapatkan peluang besar dengan modal kecil

TOTOSLOT4D sebagai Link Slot Gacor 2025 merupakan situs permainan judi online 24jam terpercaya yang menyediakan banyak jenis permainan judi seperti, taruhan bola, casino, poker online, tembak ikan, sabung ayam

XLSLOT88 Merupakan Situs Wahana Bermain Slot Zeus Gacor Mudah Jp x1000 Perkalian Merah

XLSLOT88 adalah Link Slot88 Gacor dan Situs Slot Gacor Server Thailand Terbaik tahun 2025

TOTOSLOT4D dikenal sebagai situs zeus slot yang paling gacor karena memiliki permainan slot gacor anti rungkad terbaru

XLSLOT88 adalah link slot online resmi terpercaya yang menawarkan berbagai pilihan permainan slot gacor mudah menang serta menghadirkan pengalaman bermain terbaik

XLSLOT88 adalah situs terpercaya slot gacor 2025 anti rungkad mudah menang maxwin menyediakan ratusan game terbaru slot gacor dengan rtp maxwin 98% dijamin cuan jutaan auto jadi sultan.

XLSLOT88 menghadirkan link daftar situs slot thailand dan slot gacor 777 gampang menang tahun 2025, nikmatin ratusan game-game terbaik yang seru dimainkan gampang menang jackpot jutaan rupiah.

TOTOSLOT4D merupakan Daftar situs slot online yang menjadi tempat bermain para pecinta judi slot gacor di Indonesia

Slot Gacor hadir dengan berbagai macam permainan slot maxwin terbaru 2025 dan bekerja sama dengan situs TOTOSLOT4D

TOTOSLOT99 merupakan Link Login Slot Scan Qris yang dapat dimainkan secara daring dan bisa dapat jackpot besar

berbagai macam permainan judi online tersedia di situs XLSLOT88 dengan deposit rendah bisa maxwin besar.

TOTOSLOT99 Merupakan Situs Slot Toto99 terpercaya dapat memberikan kemenangan disetiap harinya hanya dengan modal kecil

PAYSLOT88 adalah situs slot online terpercaya di indonesia, ditahun 2025 sudah terbukti dapat memberikan kemenangan besar disetiap permainannya

PAYSLOT88 merupakan situs slot gacor terbaru ditahun 2025 menghadirkan mengalaman bermainan yang sangat bagus di indonesia

TOTOSLOT99 adalah situs slot gacor resmi gampang menang dengan koleksi permainan dari provider ternama dan dukungan teknologi terbaru

XLSLOT88 adalah media resmi situs slot gacor hari ini gampang menang maxwin jackpot x1000, daftarkan akun pro provider slot gacor hanya di XLSLOT88 mainkan ratusan game terupdate yang seru dimainkan dengan grafik terbaik di indonesia.

XLSLOT88 merupakan platform terbaru situs resmi slot online gacor no.1 di indonesia, menghadirkan ratusan game slot online gacor yang seru untuk dimainkan dan pasti gampang menang maxwin sampai ratusan juta rupiah

Temukan permainan slot online gacor 2025 hanya di situs TOTOSLOT4D dengan minmal depsoit 20ribu saja bisa maxwin setiap hari

TOTOSLOT99 merupakan Link Login Slot Scan Qris yang dapat dimainkan secara daring dan bisa dapat jackpot besar

TOTOSLOT4D titik kumpul pertemuan situs slot scan qris dan slot gacor online 4d yang mempunya sistem serba gacor terbaru

TOTOSLOT4D adalah link bermain situs slot scan qris colaborasi dengan slot gacor 4D yang sudah di pastikan akan gampang maxwin di permainan slot onlinenya

TOTOSLOT4D kini hadir dengan slot online yang melakukan deposit scan qris bantuan sistem canggih bernama AI Qris yang membuat semakin legit memproses deposit anda tanpa ditunda tunda

TOTOSLOT4D sangat di kenal dengan paltform situs slot scan qris yang bekerjasama toto slot 4d untuk mempermudah bertransaksi maupun deposit dan penarikan

ახალციხის (ჩილდირის) საფაშო

ახალციხის (ჩილდირის) საფაშო

ახალციხის (ჩილდირის) საფაშო, ოსმალეთის ადმ.-პოლიტ. ერთეული მის მიერ დაპყრობილ სამხრ. საქართველოს ტერიტორიაზე.

ა. ს. მდებარეობდა ყოფილ სამცხე-საათაბაგოს ტერიტორიაზე. ჩრდ-ით მას ესაზღვრებოდა იმერეთი, ჩრდ.-აღმ-ით – ქართლი, აღმ-ით – ყარსის სამხრ-ით – არზრუმის, დას-ით – ტრაპიზონის საფაშოები. ა. ს-ს ტერიტორია და საზღვრები დროთა განმავლობაში იცვლებოდა ირან-ოსმ. ომების შედეგად. ა. ს. დასახლებული იყო ქართველებით, რ-თა ნაწილი ოსმალთა ბატონობის დროს გამაჰმადიანდა. 1461, ტრაპიზონის სამეფოს დაპყრობის შემდეგ, ოსმალეთი შეუდგა სამხრ.-დას. საქართველოს დაპყრობას. XVI ს. 30– 50-იან წლებში სამცხე-საათაბაგოს დაპყრობილ ტერიტორიაზე ოსმალებმა დაიწყეს თავისი წესების დანერგვა და სანჯაყების დაარსება. 1578 ოსმალეთმა აღმ. სამცხე-საათაბაგოც დაიპყრო და აქაც სანჯაყები დააარსა. 1579 სულთნის ბრძანებით სამცხე-საათაბაგოში სხვადასხვა დროს დაპყრობილი ტერიტორია გააერთიანეს და აქ ჩამოაყალიბეს ერთი უმაღლესი ადმ. სამმართველო ერთეული – ა. ს. ყვარყვარე IV ათაბაგი და მისი ძმა მანუჩარ II მედგარ წინააღმდეგობას უწევდნენ სულთნის პოლიტიკას, მაგრამ უშედეგოდ. მანუჩარი იძულებული შეიქნა გამაჰმადიანებულიყო, მას მუსტაფა ეწოდა და სულთანმა იგი ახალციხის ფაშად დანიშნა. ამის შემდეგ დამპყრობლებმა დაიწყეს ამ მხარის გაოსმალება. მანუჩარმა საიდუმლო კავშირი დაამყარა ოსმალეთის წინააღმდეგ მებრძოლ ძალებთან, კერძოდ, ქართლის მეფე სიმონ I-თან და დახმარებას უწევდა მას. 1582 მანუჩარის მეთაურობით სამცხეში დიდი აჯანყება დაიწყო. ქართველებმა გაათავისუფლეს ახალციხე და მისი სანახები. ოსმალებმა აჯანყების ჩასაქრობად ლაშქარი გაგზავნეს, მაგრამ ამაოდ. მანუჩარმა უარყო მაჰმადიანობა და სამცხის ათაბაგი გახდა. მან ცოლად შეირთო სიმონ I-ის ქალიშვილი ელენე. ეს კი ქართლსა და სამცხეს შორის ოსმალეთის წინააღმდეგ პოლიტ. კავშირსაც მოასწავებდა.

1587 ოსმალებმა დიდი ბრძოლების შედეგად შეძლეს სამცხეში აჯანყების ჩაქრობა და ახალციხის ხელმეორედ დაპყრობა. მანუჩარ II ათაბაგი იძულებული შეიქნა სამცხე დაეტოვებინა.

1595 ქვეყნის შემდგომი გაოსმალების მიზნით, სულთნის ბრძანებით ოსმალო მოხელეებმა სამცხე აღწერეს და „გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი“ შეადგინეს.

1603–12 ირან-ოსმ. ომის დროს მანუჩარ II ათაბაგი და მისი მომხრე მესხი ფეოდალები ცდილობდნენ ქართლისა და ირანის დახმარებით სამცხიდან ოსმალების განდევნას. 1607 სპარსელებმა ქართველების აქტ. დახმარებით ახალციხე გაათავისუფლეს. შაჰ-აბას I-მა ახალციხის გამგებლად მანუჩარ II-ის შვილი 15 წლის მანუჩარი (იხ. მანუჩარ III) დანიშნა. მაგრამ 1608 ოსმალებმა კვლავ დაიპყრეს ახალციხე. 1612 ზავით ახალციხე ოსმალეთს დარჩა.

XVII ს. 20-იან წლებში სამცხის მდგომარეობა კიდევ უფრო გაუარესდა, ოსმალებმა მანუჩარ III ათაბაგს დაუპირისპირეს გამაჰმადიანებული მესხი ფეოდალები და განხეთქილება და მტრობა ჩამოაგდეს საკუთრივ ათაბაგის სახლის წევრებს შორის. 1625 მანუჩარ III ათაბაგი მისმა ბიძამ ბექა III-მ (საფარ-ფაშამ) მოაკვლევინა და სულთანს ახალციხის გამგებლობა სთხოვა. 1628 სულთანმა საფარ-ფაშა ახალციხის ბეგლარბეგად დანიშნა. ამით ოსმალეთმა ხანგრძლივი ბრძოლის შედეგად მოსპო სამცხეში ათაბაგის სახით შემორჩენილი ადგილ. ხელისუფლება. ქართველი ხალხის ბრძოლა სამცხიდან ოსმალების განდევნისათვის მარცხით დამთავრდა. ამის შემდეგ სამცხე-საათაბაგოს ქართულმა ფეოდალურმა სამთავრომ შეწყვიტა პოლიტ. არსებობა, ათაბაგის ადგილი სულთნის მოხელემ – ფაშამ – დაიკავა. ა. ს-ს პოლიტ. ორგანიზაცია ოსმ. საფუძველზე იყო მოწყობილი, მისი მართვა-გამგებლობა და ადმ. დაყოფა ოსმ. წესის მიხედვით წარმოებდა. მიუხედავად ამისა, იგი ინარჩუნებდა მთელ რიგ თავისებურებებს, რითაც განსხვავდებოდა ოსმ. იმპერიის სხვა პროვინციებისაგან. ა. ს-ს ჩვეულებრივი მოხელე კი არ განაგებდა, არამედ ათაბაგთა (ჯაყელების) საგვარეულოს გამაჰმადიანებული წარმომადგენელი. ფაშობის თანამდებობა აქ ძველებურად მემკვიდრეობით გადადიოდა. ეს უფლება მათ XVIII ს. II ნახევრამდე შეინარჩუნეს. ა. ს-ს ორი ან სამთუღიანი ფაშა (ბეგლარბეგი) მართავდა. იგი განაგებდა საფაშოს სამოქალაქო და სამხ. საქმეებს, რისთვისაც ფაშას თავ-რეობით იკრიბებოდა დივანი (მას „ფაშა-დივანს“უწოდებდნენ). საფაშო სანჯაყებად იყოფოდა. სანჯაყს (ლივა) სანჯაყ-ბეგი მართავდა. XVII ს-ში ა. ს. 13 სანჯაყად იყო დაყოფილი (ოლთისი, ხერთვისი, არტანუჯი, დიდი არტაანი, ჭაჭრაქი, ფოცხოვი, მაჭახელი, აჭარა, ფანაკი, ფერთექრექი, ლივანა, ქვემო ლივანა და შავშეთი). სანჯაყთა რაოდენობა ყოველთვის ერთნაირი არ იყო და დროთა განმავლობაში იცვლებოდა. XVIII ს. II ნახევარში ა. ს. 20 სანჯაყისაგან შედგებოდა. ა. ს. მთლიანად არ მოიცავდა სამცხე-საათაბაგოს ყოფილ ტერიტორიას, მისი ნაწილი (სპერი, თორთუმი, პატარა არტაანი, ნამერავანი) ოსმალებმა სხვა საფაშოებს შეუერთეს. საფარ-ფაშას დროს ოსმალებმა ხელახლა აღწერეს ა. ს. და ახ. ძალით შეუდგნენ ქვეყნის გაოსმალებას. აქ დაინერგა ოსმ. მიწათმფლობელობისა და მიწათსარგებლობის წესები, მისი საგადასახადო სისტემა, მაგრამ ოსმალებმა მაინც ვერ შეძლეს ქართ. წესების მთლიანად გაუქმება. ა. ს-ს ოთხი სანჯაყი (ფერთექრელი, ლივანა, ქვემო ლივანა და შავშეთი) ბოძებული იყო „იურთლუქისა“ და „ოჯაქლიქის“ წესით, კერძო საკუთრებაში, რ-თა გამგებლები – გამაჰმადიანებული ქართველი ბეგები – მემკვიდრეობით ფლობდნენ მათ. ეს სანჯაყები არ იყო გაერთიანებული „დავთარში“, არ ექვემდებარებოდნენ ოსმ. საგადასახადო სისტემას, მათი შემოსავალი ბეგებს ეკუთვნოდათ, ხოლო თვით სანჯაყ-ბეგი სარგებლობდა ადმ. დამოუკიდებლობითა და მართლმსაჯულების უფლებით. საფაშოში იყო აგრეთვე „ოფაქლიქისა“ და „იურთლუქის“ მამულებიც, რ-თა მფლობელებიც დაახლ. მსგავსი უფლებებით სარგებლობდნენ.

ქართველმა ფეოდალებმა, რ-ებიც გამაჰმადიანდნენ და ოსმალთა სამსახურში ჩადგნენ, ნაწილობრივ შეინარჩუნეს თავიანთი მიწები და პრივილეგიები. მაგალითად, ჯერ კიდევ XIX ს. 30-იან წლებამდე შავშეთის მხარეში ცხოვრობდნენ გამაჰმადიანებული ქართველი აზნაურები.

ა. ს. ფეოდალთა საკარგავების (ხასების, ზიამეთებისა და თიმარების) ყოველწლიური შემოსავალი 13 – 14 მლნ. ახჩას შეადგენდა. აქ გაბატონებული იყო მსხვილი ფეოდ. მიწათმფლობელობა, მსხვილი ფეოდალები ფეოდალთა კლასის 12,7%-ს შეადგენდნენ, ხოლო მათი წლიური შემოსავალი ფეოდალთა მთელი შემოსავლის 66,4%-ს შეადგენდა. ყველაზე დიდი ფეოდალი იყო ახალციხის ფაშა. რ-ის შემოსავალი დაახლ. ერთ მილიონ (900110) ახჩას შეადგენდა, ხოლო ყველაზე მცირე ფეოდალისა – 200 ახჩას. იყვნენ ისეთი ფეოდალებიც, რ-თა შემოსავალი ნახევარ მილიონ ახჩას შეადგენდა და სხვ.

ა. ს-ში საკმაოდ განვითარებული იყო სოფ. მეურნეობა. განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა მარცვლეულის წარმოებას. აქ ყოველწლიურად მოჰყავდათ დაახლ. 75 მლნ. კგ მარცვლეული. აქედან 36 მლნ. კგ ხორბალი, 34 მლნ. კგ ქერი, 1,5 მლნ. კგ ფეტვი, 2 მლნ. კგ ჭვავი, საშუალოდ გლეხს (კომლს) წელიწადში 6 ტ მარცვლეული მოჰყავდა, ხოლო ერთ ჰექტარზე 10 – 12 ც, საუკეთესო მიწებზე კი – 20 – 25 ც. გავრცელებული იყო პარკოსანი კულტურები (მუხუდო, ოსპი, ცერცვი და სხვ.), დიდი ყურადღება ექცეოდა სელის წარმოებას.

მარცვლეულის დასაფქვავად დიდი რაოდენობით იყო მოწყობილი წყლის წისქვილები, ხოლო სელიდან ზეთის მისაღებად – ზეთსახდელი ქ-ნები.

განვითარებული იყო მესაქონლეობა. დიდი რაოდენობით ჰყავდათ მსხვ. რქ. საქონელი 100 – 120 ათ., ცხვარი 300 ათ-მდე, ღორი 80 ათ-მდე.

დიდი ადგილი ჰქონდა დათმობილი მეფუტკრეობას. 711 სოფლიდან მეფუტკრეობას მისდევდა 702 სოფელი და საშუალოდ ერთ კომლს 3 – 4 სკა ჰქონდა, სულ 45788 სკა იყო.

ყურადღება ექცეოდა მევენახეობა-მეხილეობას. მევენახეობა-მეღვინეობას მისდევდა 156 სოფელი, ხოლო მეხილეობას – 132. ხილიდან გავრცელებული იყო ვაშლი, მსხალი, ბალი, ატამი, ბროწეული, ლეღვი, კომში და სხვ. დიდი რაოდენობით იყო კაკალი. მევენახეობა-მეღვინეობით განთქმული იყო ხერთვისის რ-ნი, ხოლო მეხილეობით – აწყურის რ-ნი.

დიდი ყურადღება ექცეოდა მებოსტნეობა-მებაღეობას. 711 სოფლიდან 690 სოფელი მებოსტნეობას მისდევდა.

ოსმალთა ბატონობის შედეგად სოფ. მეურნეობა აქ თანდანთანობით დაცემა-დაქვეითების გზას დაადგა.

ა. ს-ში ოსმალებმა ძალდატანებით დაიწყეს ისლამის გავრცელება. ყველაზე თავგამოდებით ოსმალო დამპყრობელთაგან თავს გლეხობა იცავდა. სწორედ გლეხობა ინარჩუნებდა აქ საუკუნეთა მანძილზე ქრისტიანულ სარწმუნოებას. გლეხობა მტკიცედ ინახავდა მშობლიურ ენას, ზნე-ჩვეულებებს, ეროვნ. ტრადიციებს. ქართვ. ფეოდალების გარკვეული ნაწილი რენეგატობის გზას დაადგა, მაჰმადიანური სარწმუნოების მიღებასთან ერთად ვრცელდებოდა თურქ. ენა. სამაგიეროდ იდევნებოდა მშობლიური ენა, ქართული წიგნები, ნადგურდებოდა კულტ. ძეგლები. ა. ს. ოსმალეთისათვის ხელსაყრელი პლაცდარმი იყო, ერთი მხრით, დას. საქართველოს სამეთვალყურეოდ და ქართლ-კახეთის წინააღმდეგ, ხოლო, მეორე მხრით, კავკასიის მთიელ აბრაგებთან დასაკავშირებლად. ა. ს. ტყვეთა სყიდვისა და მთიელი აბრაგების საბუდარი იყო, საიდანაც ორი საუკუნის მანძილზე ახალციხის ფაშების ხელშეწყობით ავაზაკთა ბრბოები გამუდმებით თავს ესხმოდნენ, ძარცვავდნენ, ავიწროებდნენ, იტაცებდნენ და არბევდნენ დას. და აღმ. საქართველოს მოსახლეობას.

ქართვ. ხალხის ბრძოლა ა. ს-ს განთავისუფლებისათვის არასოდეს შეწყვეტილა. მაგრამ საქართველოს საკუთარი ძალებით ოსმალთაგან ამ მხარის შემოერთების ცდამ ნაყოფი ვერ გამოიღო. მხოლოდ საქართველოს რუსეთის იმპერიასთან შეერთების შემდეგ დაიწყო ბრძოლა ა. ს-ს განთავისუფლებისათვის.

რუს.-თურქ. (1828 – 29) ომის შედეგად, ქართველების აქტ. მონაწილეობით, ახალციხე და მისი სანახები განთავისუფლდა ოსმალთა ბატონობისაგან. XIX ს. შუა წლებში ა. ს. გაუქმდა, ხოლო ოსმალთა მფლობელობაში დარჩენილი ტერიტორიები ოსმალეთის სხვადასხვა პროვინციას შეუერთდა.

წყარო: გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი, ს. ჯიქიას გამოც., წგ. 1 – 3, თბ., 1941 – 58; ვახუშტი, აღწერა სამეფოსა საქართველოსა, წგ.: ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 4, თბ., 1973; ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი. 1694 – 1732 წწ., ც. აბულაძის და მ. სვანიძის გამოც., თბ., 1979.

ლიტ.: სვანიძე მ., ჩილდირის (ახალციხის) საფაშოს დაარსების ისტორიიდან, «მაცნე», 1964, № 3; მისივე, ახალციხის ლივას „კანუნ-ნამეები“, კრ.: მახლობელი აღმოსავლეთის სოციალურ-ეკონომიკური ისტორიის ნარკვევები, თბ., 1968; მისივე, მიწათმფლობელობის ისტორიიდან ახალციხის საფაშოში. იურთლუკები და ოჯაკლიკები, კრ.: ძიებანი საქართველოსა და კავკასიის ისტორიიდან, თბ., 1976, მისივე, გლეხთა მიწათმფლობელობისა და მიწათსარგებლობის წესები ახალციხის საფაშოში ოსმალური კანუნ-ნამეების მიხედვით, ივანე ჯავახიშვილის დაბადების 100 წლისთავისადმი მიძღვნილი საიუბილეო კრებული, თბ., 1976, მისივე, «Джаба дефтер» как источник по феодальному землевладению в Ахалцихском (Чилдырском) пашалыке в 1694 – 1732 гг., კრ.: Источниковедение и текстология средневекового Ближнего и Среднего Востока, М., 1984; მისივე, «Пространный реестр вилайета Гюрджистан» как источник для изучения сельского хозяйства Юго-Заподной Грузии (Самцхе-Саатабаго), კრ.: წყაროთმცოდნეობის ძიებანი – 1979, თბ., 1984.

მ. სვანიძე