კეკელიძე კორნელი სამსონის ძე

 

კეკელიძე კორნელი სამსონის ძე [18(30). IV. 1879, სოფ. ტობანიერი, ვანის მუნიციპალიტეტი, – 7. VI. 1962, თბილისი], ფილოლოგი, ლიტერატურათმცოდნე. სა­ქართვ. მეცნ. აკად. აკადემიკოსი (1941), სა­ქართვ. მეცნ. დამს. მოღვაწე (1943). 1905-იდან იყო წინამძღვარი ქუთაისის წმ. მიხეილის ეკლესიაში, შემდეგ - დეკანოზი. სწავლობდა თბილ. სას. სე­მინარიაში. 1904 დაამთავრა კიე­ვის სას. აკადემია. 1905–06 მასწავლებლობდა ქუთაისსა და თბილისში. მონაწილეობდა საეკლ. მუზეუმის კომიტეტის, ქარ­თველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზ-ბისა და საისტორიოსაეთნოგრაფიო საზ-ბის მუშაობაში. 1916 დაინიშნა თბილ. სას. სემინარიის რექტორად. კ. იყო თბილისის სა­ხელმწიფო უნივერსიტეტის ერთ-ერთი დამაარსებელი. ივ. ჯავახიშვილმა მას შესთავაზა ძვ. ქართული ლიტ-რის ისტორიის კათედრის დაარსება და დეკანის თანამდებობა. კ. თვლიდა, რომ ეს თანამდებობა და სას. წოდება შეუთავსებელი იყო, ამიტომ საქართველოს კათოლიკოსპატრიარქ ლეონიდეს თანხმობით დათმო სას. წოდება და 1918-იდან გარდაცვალებამდე ხელმ­ძღვა­ნელობ­და ძვ. ქართ. ლიტ-რის ისტორიის კა­თედ­რას. იყო სიბრძნისმეტყველების ფაკ-ტის დეკანი (1919–25), სასწ.-სამეცნ. ნაწილის პრორექტორი (1926–30), ხელმძღვა­ნე­ლობ­და თსუ-თან არსებულ სიძველეთსაცავს (1921–30), ქუთ. პედ. ინ-ტის ქართ. ლიტ-რის ისტორიის კა­თედ­რას (1933–36), განაგებდა შოთა რუსთაველის სახ. ქართ. ლიტ-რის ისტორიის ინ-ტს (1942–49). სხვა­და­სხვა დროს იყო განათლების სახ. კო­მი­სა­რი­ა­ტის კოლეგიის წევრი და სა­ხელმწ. სამეცნ. საბჭოს თავ-რის მო­ად­გილე; სა­ქართვ. და ამიერკავკ. ცაკის წევრი (1927, 1929).

კ-ის პირველი სამეცნ. ­ნაშრომი "ახა­ლი საგალობლები აბო თბილელისა" 1905 ჟურნ. "მწყემსში" (№13, 14) დაიბეჭდა. 1907 გადამუშავებული საკანდიდატო ნაშრომისათვის "ლიტურგიკული ქართული ძეგლები სამამულო წიგნსაცავებში და მათი მეცნი­ერული მნიშვნელობა" (რუს. ენაზე, ცალკე წიგნად გამოიცა თბილისში, 1908) მიენიჭა მა­გისტრის ხარისხი. 1905–12 თანამშრომლობდა სამეცნ. ჟურნალთან "კიევის სასულიერო აკადემიის შრომები", 1912–17 – რუსეთის მეცნ. აკად. ორგანოსთან "ქრისტიანული აღმოსავლეთი" ("Христианский Восток").

სამეცნ. ასპარეზზე გამოსვლისთანავე კ-ს მძიმე სამუშაოს შესრულება მოუხდა არქივებსა და სიძველეთსაცავებში, კერძო მეპატრონეთა კოლექციებში; ძვ. ქართ. ლიტ. მემკვიდრეობის დიდი ნაწილი სრულიად ხელუხლებელი იყო. მან დიდი ამაგი დასდო ქართ. ხელნაწერების გამოვლენის, შეგროვებისა და აღწერილობის საქმეს. კ-ის ადრინდ. სამეცნიერო ნაშრომებმა ("იერუსალიმის განჩინება VII საუკუნისა", რუს. ენაზე, 1912, მ. ნ. ახმატოვის სახ. პრემია; "ძველი ქარ­თული არქიერატიკონი", რუს. ენაზე, 1912) მრავალ უცხოელ მეცნიერს აღუძრა ინტერესი ქართ. მწიგნობრობისადმი. კ-მ მეცნიერულად აღწერა გელათსა (1905) და სვანეთში (1911) და­ცუ­ლი ქართ. ხელნაწერები. 1948–54 გამოქვეყნდა სა­ქართვ. სა­ხელმწ. მუზეუმის ხელნაწერების აღწერილობათა რამდენიმე ტომი კ-ის საერთო რედაქციით. განუზომელია კ-ის ღვაწლი ტექსტოლოგიაში: 1918 და 1946 გამოსცა ქართ. ჰაგიოგრაფიული თხზულებების კიმენურ რედაქციათა ორტომეული (პ. პეეტერსმა აქ გამოქვეყნებული ტექსტების ერთი ნა­წილი ლათინურად თარგმნა), 1930 – ნ. ციცი­შვი­ლის "შვიდი მთიე­ბი", 1935 – იოანე საბანისძის "აბო თბილელის წამება" და ბასილი ზარზმელის "სერაპიონ ზარზმელის ცხოვრება", 1936 და 1948 – იოანე ბატონი­შვი­ლის "კალმასობის" ორტომეული (თანარედაქტორი ა. ბარამიძე), 1938 – "ვისრამიანი" (თანარედაქტორები ა. ბარამიძე და პ. ინგოროყვა), 1941 – "ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი" და სხვ.

კ-ის დიდმა ერუდიციამ, ძვ. ქართ. მწერლობის როგორც ზოგად, ისე ვიწრო სპეც. საკითხებში ღრმა განსწავლულობამ განაპირობა ძვ. ქართ. ლიტ-რის ისტორიის ფუნდამენტური ორტომეულის შექმ­ნა (1923–81 გამოიცა რამდენჯერმე). ორტომეულის საფუძველზე კ-მ შექმნა "ძველი ქართული ლიტერატურის კონსპექტური კურსი" (რუს. ენაზე, 1938, 1955 რომში გერმ. ენაზე გამოქვეყნდა მ. თარხნი­შვი­ლისა და ი. ასფალგის მიერ გადამუშავებული კ-ის ორტომეულის I ტომი).

კ-მ თავიდანვე განსაზღვრა ძვ. ქართ. ლიტ-რის შესწავლის დიდი მნიშვნელობა როგორც საკუთრივ ქართ. კულტ. ისტორიის, ისე მსოფლიო საქრისტიანო კულტ. ისტორიის თვალსაზრისით. იგი იკვლევდა ქართ.-ბიზანტ., ქართ.- სპარს. ლიტ. ურთიერთობებს, ძვ. ქართ. ლიტ-რისა და ხალხ. სიტყვიერების ურთიერთმიმართების საკითხებს. კ-მ დიდი ამაგი დასდო ქართ. ისტორიოგრაფიასაც, აქვს საგანგებო გამოკვლევები ძვ. ქართ. დამწერლობის, ქართ. წელთაღრიცხვისა და კალენდრის, ძვ. ქართ. სტამბისა და ქართ. წიგნის ბეჭდვის ისტორიის, ძვ. ქართ. ლიტ-რაში მთარგმნელობითი მეთოდისა და სხვა დიდმნიშვ­ნე­ლოვა­ნი საკითხების შე­სა­ხებ. მისმა ნაშრომებმა აამაღლა და განამტკიცა ქართ. ფილოლ. მეცნიერების პრესტიჟი მთელ მსოფლიოში. მან ფასდაუდებელი წვლილი შეიტანა ­ქართვ. მეცნიერთა კადრების აღზრდაშიც.

მიღებული აქვს სა­ხელმწ. ჯილდოები.

დაკრძალულია ივ. ჯავახი­შვილის სახ. თბილისის სახელმწ. უნ-ტის ეზოში.

თხზ.: ეტიუდები ძველი ქარ­თული ლიტერატურის ისტორიიდან, ტ. 1–13, თბ., 1945–74; ქარ­თული ლიტერატურის ისტორია, ტ. 1–2, თბ., 1960, 1958; ათი სტატია პრესისათვის, თბ., 2019.

ლიტ.: ა ლ ი ბ ე გ ა შ ვ ი ლ ი კ., დეკანოზ კორნელი კეკელიძის ბიბლიოგრაფია, თბ., 2013; ბ ა რ ა მ ი ძ ე  ა., ჩვენი დიდი მეცნიერი, თბ., 1979; ბეთხოშვილი დ., კორნელი კეკელიძე-რუსთველოლოგი, თბ., 2006; დიდი ქართველი მეცნიერი აკად. კორნელი კეკელიძე. კრებული შეადგინა და გამოსაცემად მოამზადა ს. ყუბანეიშვილმა, თბ., 1965; კორნელი კეკელიძის დაბადების 80 წლისთავის აღსანიშნავად. [კრებული], თბ., 1959; კორნელი კეკელიძის პირადი არქივის აღწერილობა, შეადგინა რ. კავილაძემ, თბ., 1979; კორნელი კეკელიძე (1879–1962), ბიობიბლიოგრაფია. შემდგ. ს. ყუბანეი­შვი­ლი, ე. დოლიძე, მთ. რედ. შ. ძიძიგური, თბ., 1979; კორნელი კეკელიძე - ქართული ფილოლოგიის პატრიარქი (შემდგენელი ე. ხინთიბიძე), თბ., 2021.

ა. ბარამიძე